به گزارش گروه تاریخ مشرق؛ روز 4 خرداد 1351 پنج تن از رهبران سازمان مجاهدين خلق به نام های محمد حنيف‌نژاد، سعيد محسن، علي‌اصغر بديع‌زادگان، عبدالرسول مشكين‌فام و محمود عسگرزاده، در آستانه ورود ریچارد نيكسون رئيس‌جمهور آمريكا به ايران اعدام شدند. این حادثه در پاسخ به چند رشته اقدام عملی سازمان مجاهدین خلق در تهران به وقوع پیوست. در روزهای قبل از اعدام نامبردگان چند بمب در تهران منفجر شد كه خسارات و تلفاتى نيز به بار آورد و سازمان مسئولیت آنها را بر عهده گرفت:
- انفجار بمب در دفتر شركت هواپيمايى بريتانيا B.O.A.C. در تاريخ 14 ارديبهشت 1351. اين انفجار در ساعت چهار و پنجاه دقيقه بامداد رخ داد كه به رغم وارد آمدن خسارت، به كسى آسيبى نرسيد.
- در همان روز، ساعت يازده و سى دقيقه صبح، هنگامى كه كاركنان مجله «اين هفته» مشغول به كار بودند، انفجارى در آنجا روى داد كه خرابىهايى در پى داشت ولى كسى آسيب نديد. پيش از آن، دو نفر به دفتر مجله مراجعه مىكنند و به بهانه گرفتن نمايندگى فروش، چند دقيقهاى در دفتر توقف مىكنند. اين دو، هنگام خروج، بستهاى را جا مىگذارند كه دقايقى بعد منفجر مىشود. مسئوليت مجله «اين هفته» را، كه نشريهاى مبتذل و مروج علنى و صريح اشاعه فحشا بود، «جواد علامير دولو» از وابستگان ساواك و دربار به عهده داشت.
- انفجار بمب در نمايشگاه آسيايى، در تاريخ 27 ارديبهشت ماه همان سال؛ كه در دستان فرد بمبگذار به نام محمد ايگهاى منفجر شد و او را كشت.
- انفجار يك بسته مواد منفجره، جنب كيوسك پليس راهنمايى واقع در ميدان شاه (قيام فعلى)، در عصر روز سوم خرداد ماه 1351. در اين انفجار، يك مأمور پليس به قتل رسيد. در پی این حوادث پنج تن از رهبران سازمان به نامهای حنيف‌نژاد، سعيد محسن، بديع‌زادگان، عسگرىزاده و مشكين‌فام در چهارم خرداد 51 بعد از شكنجههاى بسيار اعدام شدند. با ورود «ريچارد نيكسون» در نهم خرداد ماه 1351 به تهران، سازمان چند عمليات ديگر تدارك ديد كه تا حدى ضربههاى وارد به خود را جبران نمايد و مانورى سياسى نيز تدارك كند. طى تصميمى كه از سوى مركزيت سازمان متشكل از رضا رضايى و بهرام آرام اتخاذ شد، انجام چند انفجار كوچك و بزرگ در طول سفر رييس جمهور آمريكا پيشبينى گرديد. مسئوليت انجام و طراحى اين برنامه به عهده بهرام آرام بود.
کسانی که در چهارم خرداد اعدام شدند نوعاً دارای گرایش مذهبی و از چهره های نسل اول سازمان مجاهدين خلق بودند. در این قسمت به ارائه شرحی از زندگینامه و طرز تفکر آنان می پردازیم :
* محمد حنيف نژاد
محمد حنيف نژاد فرزند حمداللَّه در سال 1318 در خانوادهاى نسبتاً فقير در تبريز به دنيا آمد، پدرش كارمندى ساده بود و خانواده را با سختى اداره مىكرد. محمد تحصيلات ابتدايى را در دبستان هُمام و متوسطه را در دبيرستانهاى منصور و فردوس طى كرد. از دوران مدرسه به شركت در هيئتهاى مذهبى و دستههاى سينهزنى علاقه داشت و اين عُلقه تا آخر با او بود. در تبريز، از دوران متوسطه، در جلسات فردى به نام حاج يوسف شركت مىكرد. در اين جلسات، تفسير قرآن و مباحث روز مانند بررسى مكاتبى از جمله ماركسيسم، مورد بحث قرار مىگرفت. حنيف‌نژاد در واقع مدتى شاگرد حاج يوسف بود و تحتتأثير او قرار داشت. در سال تحصيلى 1338 - 39 وارد دانشگاه تهران شد و در سال 1342 در رشته مهندسى ماشينآلات كشاورزى از دانشكده كشاورزى كرج فارغالتحصيل شد. در دوران دانشجويى دامنه فعاليتهاى مذهبى - سياسى او، كه از تبريز آغاز شده بود، وسعت پيدا كرد. وى نماينده دانشجويان دانشكده كشاورزى در «سازمان دانشجويان جبهه ملى دوم»، عضو فعال نهضت آزادى ايران و مسئول انجمن اسلامى دانشجويان دانشكده كشاورزى بود.
پس از آمدن به تهران و ورود به دانشگاه، از يك سو با روحانيون قم و تهران و افرادى چون آيات و حجج اسلام سيد محمود طالقانى، مرتضى مطهرى، سيد ابوالفضل زنجانى، دكتر سيد محمد بهشتى، على گلزاده غفورى، علامه محمد تقى جعفرى، دكتر محمدابراهيم آيتى بيرجندى، سيد مرتضى جزايرى و... آشنا شد و يا ارتباط فعالترى برقرار كرد؛ و از سوى ديگر با تعدادى از فعالان سياسى چون مهندس مهدى بازرگان، دكتر يداللَّه سحابى، مهندس عزتاللَّه سحابى، رحيم عطايى، دكتر عباس شيبانى و احمد علىبابايى، كه با جبههملى دوم همكارى داشتند و سپس نهضت آزادى ايران را تأسيس كردند، رابطه برقرار كرد.
فعاليت حنيف نژاد تا آنجا كه در چارچوب انجمن اسلامى بود، صورت علنى داشت. او با تشكيل جلسات هفتگى در دانشكده و سخنرانى در اين جلسات و نيز دعوت از روحانيون ياد شده براى ايراد سخنرانى، نقش فعالى را ايفا مىكرد. علاوه بر اين، در خارج از دانشكده كشاورزى نيز در چارچوب انجمن اسلامى دانشجويان دانشگاه تهران بيش از ديگران كوشا بود. همكارى با عناصرى چون سعيد محسن و تراب حقشناس در اين مقطع بود. اما در چارچوب نهضت آزادى، فعاليتهاى وى به دلايل امنيتى همواره مخفى بود و در اين ارتباط مسئوليت تشكيل حوزهها و كلاسهاى سياسى و يا برنامههاى اعتصاب و تظاهرات را به طور غيرعلنى بر عهده داشت. از جمله جلسات مخفى كه در اين محدوده تشكيل شد، جلسهاى است كه جلالالدين فارسى از آن ياد مىكند و در دره اوين - دركه - برگزار گرديد. علاوه بر فارسى، در اين جلسه حنيف‌نژاد و سعيد محسن و بديع‌زادگان نيز شركت داشتند.
پس از دستگيرى سران نهضت آزادى، در اول بهمن ماه 1341 - در آستانه برگزارى رفراندوم شاهانه - حنيف‌نژاد نيز دستگير شد. حنيف‌نژاد، طبق يادداشتهاى روزانه مهندس بازرگان، در طول مدت زندان با سران نهضت در يك بند به سر مىبرد. بازرگان به عضويت حنيف‌نژاد در نهضت تصريح دارد و در بخش «خاطرات زندان»، ذيل تاريخ چهارشنبه 6 شهریور 1342 اينگونه مىنويسد: «كسانى كه ماندهاند، از نهضتىها: حنيف‌نژاد - شيبانى - على بابايى - حكيمى - جعفرى - مجابى...». بازرگان تاريخ آزادى حنيف را دوشنبه 11 شهریور 1342 قيد مىكند. براى دريافت موقعيت حنيف‌نژاد، نقل قسمتى از يادداشتهاى بازرگان، در بخش »صحبتى با خانواده«، ضرورى است. در يادداشت مذكور، ذيل تاريخ سهشنبه 14 خرداد 1342 آمده است:
« روز يازدهم محرم است و ما اين چند شب، مختصر مجلس سخنرانى و تذكر و زيارتخوانى داشتيم. دو شب مهندس هاشم صباغيان صحبت كرد، يك شب حنيف‌نژاد، دو شب شيخ مصطفى رهنما، يك شب دكتر سحابى، سه شب اول هم من »
در اين تجربه حنيف‌نژاد از زندان به نظر مىرسد اتّخاذ شيوههاى مسالمت آميز براى تداوم مبارزه عليه رژيم پهلوى، به خصوص پس از دستگيرى سران جبهه ملى و نهضت آزادى و سركوب خونين قيام 15 خرداد، ديگر در ذهن اشخاصى چون مهندس بازرگان نيز مطرح نبوده و نمىتوانسته توجيه داشته باشد. حنيف نژاد خود نقل كرده است كه مهندس بازرگان در زندان به او گفته بود: «نمىبينى اين رژيم با آقاى طالقانى و من و دوستانمان چه مىكند؟ شما جوانها بايد فكرى بكنيد!»
نحوه تفكر سياسى حنيف‌نژاد در دوران دانشجويى، متأثر از انديشهها و آثار مهندس بازرگان و آيةاللَّه طالقانى بود؛ منتها راديكالتر. او اگرچه اعتقاد داشت كه اسلام مكتبى حياتبخش، زنده و جامع است، اما در عرصه نظرى وامدار منابع معرفتى متفاوت و گوناگونى بود و از منابع مختلفى همچون نوحنبلىگرى حاج يوسف شعار، تحصلىمشربى مهندس بازرگان، قرآنگرايى به روايت طالقانى و تكاملرايى يا تفسير ترانسفورميستى از قرآن به روايت سحابى و بالاخره ماركسيسمى عمدتاً به روايت مائوتسه تونگ، تأثير پذيرفته بود. بخش عمده صحبتهاى او در جلسات انجمن اسلامى و يا در بحثهاى خصوصى با دانشجويان و روحانيون نيز بر جنبههاى سياسى و اجتماعى مكتب اسلام و ضرورت تشكيل حكومت اسلامى تأكيد داشت و به شدت به انتقاد از افراد و از جمله روحانيونى مىپرداخت كه به اين مسئله توجه نكردهاند يا سخن و عملشان مخالف آن بوده است. در همين زمينه نيز به كار فرهنگى اصولى و تشكّل باور داشت. حنيف نژاد روى اين نكته تكيه مىكرد كه در رساله توضيحالمسائل، اكثر مجتهدين ما صفحات بسيار زيادى را اختصاص به طهارات و نجاسات و آداب نماز و روزه دادهاند و حال آنكه درباره جهاد و امر به معروف و نهى از منكر اصلاً مطلبى نمىنويسند و اگر هم مىنويسند، بسيار محدود است. و يا مطرح مىكرد كه بسيارى از روحانيون ما صرفاً روى روايات و احاديث وقت خود را صرف كرده و مىكنند و حال آنكه روى قرآن و نهجالبلاغه تكيهاى ندارند و با آن آشنا هم نيستند. اين افكار در همان زمان به وسيله علامه طباطبايى، آيةاللَّه مطهرى، دكتر بهشتى، مهندس بازرگان وآيةاللَّه طالقانى تبيين و ابراز مىشد.
از مسائلى كه حنيف نژاد بر آن تأكيد داشت، ارتباط دانشجويان مسلمان با روحانيون مبارز و فعّال بود. او از اين افراد براى سخنرانى و روشنگرى دانشجويان دعوت به عمل مىآورد تا در مجامع گوناگون دانشگاهى، به مناسبتهاى مختلف، شركت كنند. اقدامات و حركتهاى انقلابى امام خمينى(ره) را بسيار مثبت تلقى مىكرد و آن را سرآغاز تحوى جديد در حوزه علميه و نهاد روحانيت مىدانست. در آن دوران كوشش به عمل مىآورد تا به سهم خود، هماهنگى ميان فعاليتهاى سياسى روحانيون مبارز و نهضت آزادى و انجمن اسلامى را تقويت كند. تراب حق شناس در مورد اين گونه علائق، كه مهمترين تجلى آن ديدار با امام خمينى(ره) در قم بود، مىنويسد:
«در آن زمان انجمن اسلامى دانشجويان يك نهاد دانشجويى با گرايشهاى دموكراتيك بود. مجاهد شهيد حنيف نژاد و من جزء شوراى مركزى انجمنهاى اسلامى دانشگاه بوديم و اعلاميههاى ما دموكراتيسم انقلابى اقشار متوسط جامعه را به خوبى نشان مىداد و به همين لحاظ براى برخى از همفكران ما و سران نهضت آزادى تندروانه جلوه مىكرد... يكى از فعاليتهاى ما كه در كنار كارهاى تشكيلاتىمان انجام مىداديم، تماس با روحانيون مبارز بود كه در اينجا فقط به تماس با آيةاللَّه خمينى اشاره مىكنم. يك بار پس از خرداد 42 با تعداد قابل توجهى از دانشجويان انجمن اسلامى يك راهپيمايى در قم ترتيب داديم و به منزل آيةاللَّه خمينى، كه تازه از زندان چند ماهه آزاد شده بود، رفتيم»
در همين ملاقات (21/1/1343) بود كه امام خمينى(ره) يكى از بيانات تاريخى خود را، كه بيشتر بر محور تكذيب شايعات و دروغ پراكنىهاى مطبوعات شاه در مورد تفاهم روحانيت و رژيم قرار داشت، ايراد كرد. قسمتهايى از اين بيانات، كه به موضوع ملاقات مربوط مىشود، از اين قرار است:
« هدف اسلام است، استقلال مملكت است، طرد عمّال اسرائيل است، اتحاد با كشورهاى اسلامى است. الآن تمام اقتصاد مملكت در دست اسرائيل است، عمال اسرائيل اقتصاد ايران را قبضه نمودهاند. اينها (وابستگان اسرائيل) عمال استعمار هستند، بايد ريشه استعمار را كند. آقايان سعى كنيد در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببريد؛ تبليغات مذهبى بكنيد، مسجد بسازيد، اجتماعاً نماز بخوانيد. وحدت مذهبى است كه اين اجتماع عظيم و فشرده را ايجاد مىكند. اگر علاقه به استقلال ايران داريد، وحدت مذهبى داشته باشيد. واللَّه اسلام تمامش سياست است. اسلام را بد معرفى كردهاند. سياست مُدُن از اسلام سرچشمه مىگيرد. اگر راست مىگويند براى بيكاران كار پيدا كنند. اين جوان بعد از بيست سال تحصيل كار مىخواهد؛ فردا كه فارغالتحصيل مىشود سرگردان است؛ اگر معاشش فراهم نشود نمىتواند دين خود را حفظ كند. شما خيال مىكنيد آن دزدى كه شبها از ديوار با آن همه مخاطرات بالا مىرود و يا زنى كه عفّت خود را مىفروشد، تقصير دارد؟ وضع معيشت بد است كه اين همه جنايات و مفاسد را، كه شب و روز در روزنامهها مىخوانيد، به وجود مىآورد(صحیفه امام، ج 1 صص 267 – 272)»
آن طور كه از نوشته هاى آيةاللَّه دكتر بهشتى بر مىآيد، در سال 1341 يا اوايل 1342، در يكى از جشنهاى »مبعث«، وى توسط انجمن اسلامى براى سخنرانى دعوت شد كه اين مراسم در سالن غذاخورى كوى دانشگاه در اميرآباد برگزار گرديد. اين سخنرانى و دعوت، زمينهاى براى يك طرح مطالعاتى در مورد «حكومت اسلامى» فراهم كرد كه از جمله افراد پىگير آن حنيف‌نژاد بود. دكتر بهشتى مىنويسد:
در اين سخنرانى موضوعى را من مطرح كردم به عنوان «مبارزه با تحريف يكى از هدفهاى بعثت است»؛ و در اين سخنرانى طرح يك تحقيقاتى اسلامى را ارائه كردم كه آن سخنرانى بعدها در مكتب تشيّع چاپ شد. مرحوم حنيف‌نژاد و چندتاى ديگر از دانشجويان، كه براى اين دعوت به قم آمده بودند و عدهاى ديگر از طلاب جوان كه باز آنجا بودند، اينها اصرار كردند كه اين كار تحقيقاتى آغاز بشود. در پاييز همان سال ما كار تحقيقاتى را آغاز كرديم، با شركت عدهاى از فضلا، در زمينه حكومت در اسلام. ما همواره به مسئله سامان دادن به انديشه حكومت اسلامى و مشخص كردن نظام اسلامى علاقهمند بوديم و اين را به صورت يك كار تحقيقاتى آغاز كرديم...
از ديگر ديدگاههاى حنيف‌نژاد اين بود كه با انجمن حجتيه آن زمان كه به انجمن ضدّ بهائيت معروف بود و اكثر نيروهاى جوان مذهبى را به خود جلب مىكرد و در تهران و شهرستانها فعاليت وسيعى داشتند، شديداً مخالف بود و آنها را مرتجع مىدانست و معتقد بود كه فعاليت آنها نهتنها كوچكترين زيانى به حال رژيم ندارد بلكه حتى براى او بسيار هم مفيد خواهد بود. حنيف نژاد، به گفته حسين روحانى كه فضاى زمان دانشجويى و اوايل فعاليت او را تصوير كرده است، «از نظر سياسى ديدى روشن و تيز داشت و قادر بود در مقايسه با ديگران مسائل سياسى روز را تجزيه و تحليل نمايد. اكثر روحانيون معروف آن روز، كه در ارتباط نزديك با دانشگاه بودند و قبلاً از آنها ياد كرديم، او را به عنوان يك عنصر مسلمان آگاه و روشنفكر مىشناختند و او را مىستودند.»
قبل از 15 خرداد، مبارزينى مثل حنيف نژاد كه در دانشگاه بودند، نسبت به توده مردم نظر چندان خوشى نداشتند؛ چراكه مىديدند ديگران مبارزه مىكنند ولى آنها لبيك نمى گويند؛ و از اين راه نتيجه مى گرفتند كه «مردم ما صلاحيت مبارزه را ندارند و شايسته فداكارى ما نيستند». بعد از 15 خرداد، كه در آن هنگام حنيف نژاد در زندان بهسر مىبرد، «يكى از اولين چيزهايى كه به ذهنش آمده بود ايمان به فداكارى تودهها و تحقير خودش بود. مىگفت: اين تودهها خيلى فداكارند و اين ما هستيم كه صلاحيتش را نداريم و دست روى نياز اصلىشان نگذاشتيم؛ ما آنها را خوب بسيج نكرديم. اين تودهها بيش از هزاران نفر در اين قيام شهيد دادهاند»
حنيف نژاد، پس از اتمام تحصيل، به سربازى رفت و 9 ماه دوره خدمت سربازى را در شيراز به همراه سعيد محسن (كه دوره سربازىاش را البته در جهرم مىگذراند) و اصغر بديع‌زادگان گذراند؛ و بقيه خدمت را با درجه ستوان دوم وظيفه رسته توپخانه در اصفهان به اتمام رساند. بعد از پايان دوره سربازى، حدود يك سال در بخش مهندسى ماشينآلات كشاورزى سازمان عمران دشت قزوين، به عنوان كارمند، به كار پرداخت. از آن به بعد، براى هميشه، شغل ادارى را رها كرد و به طور كامل انرژى و وقت خود را در اختيار مبارزه گذاشت.
*سعيد محسن
سعيد محسن فرزند سليمان در سال 1318 در يك خانواده مذهبى در زنجان به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايى و متوسطه را در همانجا به پايان رساند. براى ادامه تحصيل به تهران آمد و در سال 1342 از دانشكده فنى دانشگاه تهران، در رشته تأسيسات، مهندس شد. او به خاطر فعاليتهاى سياسى دو بار به زندان افتاد. بار اول در تاريخ 14 آذر 1340 به جرم پخش تراكت و شركت در ميتينگهاى جبهه ملى بازداشت شد و بار دوم در شب اول بهمن ماه 1340، كه فرداى آن پليس به دانشگاه حمله كرد، به عنوان عضو «كميته دانشجويان نهضت آزادى» همراه با چند تن ديگر دستگير شد و پس از مدتى آزاد گرديد.
اولين تقابل سياسى - فرهنگى سعيد محسن با خانواده و به خصوص پدرش بود. عبداللَّه محسن، برادر كوچكتر سعيد، مىگويد:
خانواده ما، جد اندر جد، روحانى و از مراجع بودند. پدرم قبلاً معمّم بوده كه در زمان رضاشاه تغيير لباس مىدهد و سردفتر مىشود. پدرم با مرحوم آيةاللَّه سيد محمد هادى ميلانى همدوره بودند و با آقاى بروجردى رفت و آمد داشت. به مرحوم آيةاللَّه سيد محسن حكيم هم نامه مىنوشت. يادم است پس از فوت آقاى بروجردى، يك بار در خانه روضه داشتيم، پدرم از سعيد سؤال كرد: «مقلّد چه كسى هستى؟» سعيد هم گفت: «مقلّد آقاى خمينى». پدرم عصبانى شد. آخر او مخالف اين چيزها بود. ارتباط سعيد با شخصيتهايى چون آيةاللَّه طالقانى و مرتضى مطهرى از روحانيون و مهندس بازرگان و دكتر سحابى از متفكرين غير روحانى مسلمان، نشاندهنده جهتگيرى ويژه او و بريدن از فضاى سنتى خانواده است. در كنار فعاليتهاى سياسى، در حركتهاى انسانى مردمى نيز پيشقدم بود. در جريان سيل جواديه در زمستان 1339، به اتفاق ديگر دانشجويان، براى تعمير خرابىها اكيپهاى كمك تشكيل دادند كه خود زمينهاى شد براى تشكّلى ديگردر جريان زلزله قزوين (بوئين زهرا). او به اتفاق اصغر بديع‌زادگان و ساير دانشجويان ماهها در منطقه زلزلهزده به كارگرى و كمك به مردم مشغول بود.
پس از پايان تحصيل دانشگاهى، سعيد 18 ماه خدمت وظيفه را انجام داد؛ هنگام تقسيم مأموريت، پس از آموزشهاى اوليه، او را - البته با تلاش خودش - به جهرم فرستادند،(941) كه 9 ماه طول كشيد. سعيد از اقامت در جهرم استفاده كرد و با طبقات مختلف مردم - اعم از روحانيون، مردم عادى، روشنفكران و جوانان محصل و دانشجو - آشنايى و ارتباط برقرار نمود. پس از بازگشت به تهران، مدتى به كارهاى سياسى پيشين ادامه داد و كوشيد به بقاياى نهضت آزادى، كه سرانش در زندان بودند، سروسامانى دهد. ولى شرايط را به گونهاى يافت كه احساس كرد بايد كارى تازه انجام دهد. شرايط شغلى وقت بسيارى از او مىگرفت؛ ابتدا در كارخانه «ارج» و سپس در كارخانه پروفيل «سپنتا» مشغول شد. اختلاف با مديران به خاطر دفاع از حقوق كارگران و اشتغال وقتگير، فرصتى براى كار فكرى و سياسى برايش نمىگذاشت از اين رو آن كارها را رها كرد و به استخدام غيررسمى وزارت كشور درآمد و از سال 44 - عملاً - تصدى تأسيسات وزارت كشور را بر عهده گرفت. او تا سال 1348 به همين كار، كه فقط صبحها وقتش را مىگرفت، مشغول بود. در طول اين سالها و حتى زمان مديريتش در وزارت كشور، زندگى زاهدانه خود را تغيير نداد. برادرش مىگويد:
در وزارت كشور پست حسّاسى داشت؛ حقوق خوبى هم داشت. اما وضع زندگىاش دو اتاق كوچك بود كه اجاره كرده بود و حمام هم نداشت! در توالت يك شيلنگ آويزان كرده بود كه با آن دوش مىگرفت. يخچال نداشت، ماشين نداشت، با يك موتور رفت و آمد مىكرد. شايد كل وسايل او، با حساب امروز، 20 يا 25 هزار تومان نمىشد. به خودش خيلى سخت مىگرفت.
سعيد محسن و محمد حنيف نژاد، از همان آغاز فعاليتهاى دانشجويى، با يكديگر دوست و همفكر بودند. همكارى در انجمن اسلامى دانشگاه و حضور در مسجد هدايت و ارتباط مشترك با آيةاللَّه طالقانى، مهندس بازرگان، دكتر سحابى، مهندس سحابى، رحيم عطايى و روحانيون مترقى و مبارز تهران و قم با دوره خدمت وظيفهشان نيز همزمان بود. مجموعه اين هماهنگى ها و تجانس سياسى و مذهبى باعث فعالتر شدن ارتباط اين دو شد كه سرانجام مشتركاً تصميم به تأسيس سازمان گرفتند.
تفاوت در ويژگىهاى روحى و خصلتى حنيف و سعيد، از عوامل مهم نضج و گسترش سازمان و توفيق در عضوگيرى بود. اقتدار و انضباط در حنيف نژاد از يك سو و قدرت تحليل، عاطفه و جاذبه فردى و روحيه همكارى در سعيد محسن از سوى ديگر، هريك ديگرى را تكميل مىكرد. سعيد اگر از نظر قدرت فكرى و خلّاقيت در حد محمد حنيف نژاد نبود اما در مقايسه با او، به دليل هوش و حافظه و استعدادى كه داشت، از انباشت ذهنى وسيعى در زمينههاى مختلف مذهبى و سياسى و اجتماعى برخوردار بود. سعيد همچنين، برخلاف محمد، از قدرت بيان بسيار خوبى برخوردار بود.
سعيد محسن، از جهت تيپى در تشكيلات، تابع حنيف‌نژاد بود. آدم عارف مسلكى بود؛ مثلاً وقتى به خانه تيمى مىآمد اولين كارش اين بود كه آستينها را بالا بزند و برود ببيند اگر در آشپزخانه ظرف كثيف مانده بشويد، اگر لولهاى خراب است درست كند، اگر جايى جارو كردنى است به آنها برسد.
پس از تأسيس سازمان، در زمانى كه كادرهاى سياسى و فكرى هنوز به قدر كافى نبودند و سازمان هم در ابتداى فعاليت خود قرار داشت، سعيد به سختى كار مىكرد و گاهى در هفته 16 جلسه را اداره مىكرد و آموزش مىداد. مسئوليت سياسى بر دوش او بود. او نيز مانند برخى ديگر از عناصر اوليه سازمان، با اتكاء به باورهاى مذهبى - كه حتى زيارت عاشورا را در هيچ شرايطى ترك نمىكرد بر كيش شخصيت و خود محورى نيز غالب آمده بود و اين نكته از پيامى هم كه در زندان به برادرش داد، بر مىآيد. عبداللَّه محسن مىگويد:
...وقتى در اوين بوديم من را به سلول انفرادى بردند. يك سرباز بود به اسم جبّارى، كه موقع رفتن به دستشويى از زير كلاهش كاغذى درآورد و به من داد. يك كاغذ سيگار بود كه سعيد با خودكار - ريز - روى آن نوشته بود: «عبداللَّه! من كارهاى زيادى كردم؛ هم كارهاى درستى داشتم، هم اشتباهاتى كردم. اميدوارم خدا و مردم مرا ببخشند؛ اشتباهاتم از روى عمد نبوده است. از تو و خانوادهام يك خواهش دارم: بعد از اينكه من مُردم (شك نداشته باشيد كه مرا اعدام مىكنند) من را براى مردم، قهرمان نسازيد.» همهاش همين بود و چيز ديگرى نبود. ما هم همين كار را كرديم. اول انقلاب چندتا خانم و آقا آمدند با مادرم مصاحبه كنند؛ مادرم گفت: «اگرسعيد كار خوب كرده براى خدا كرده و اگر كار بد كرده خدا او را ببخشد»...
*على اصغر بديع زادگان
اصغر بديع زادگان در سال 1319 در اصفهان، در يك خانواده متوسط شهرى، متولد شد. دوره تحصيلات ابتدايى را در اصفهان و كرج و دوره دبيرستان را در تهران گذراند. از سال 1337 در رشته مهندسى شيمى دانشكده فنى دانشگاه تهران آغاز به تحصيل كرد. وى، كه از دوران دبيرستان با مسائل سياسى مأنوس بود، از بدو ورود به دانشگاه به فعاليت هاى سياسى منظم كشيده شد. دوران تحصيل دانشگاهى بديع‌زادگان با آغاز فعاليتهاى جبهه ملى دوم و نهضت آزادى مقارن بود. وى ضمن شركت در ميتينگهاى جبهه ملى و فعاليت در بخش دانشجويى آن، به طور منظم در جلسات مسجد هدايت شركت مىكرد و از شنوندگان تفسيرها و سخنرانىهاى آيةاللَّه طالقانى بود؛ و همزمان در جلسات سخنرانى مهندس بازرگان نيز حاضر مىشد. آشنايى وى با محمد حنيف نژاد و سعيد محسن در همين دوران پيش آمد.
پس از پايان دوره دانشكده، در اواخر سال 1341، براى خدمت وظيفه به پادگان سلطنتآباد - كارخانجات مهمّات سازى ارتش - رفت و در همانجا نيز استخدام شد. پس از آن، در سال 43، پس از 8 ماه اشتغال در كارخانهاى ديگر، به عنوان استاديار شيمى به استخدام دانشكده فنى دانشگاه تهران درآمد. در حدود سال 1345 از سوى سعيد محسن به همكارى با گروه دعوت شد و بدين ترتيب در ارتباط تشكيلاتى با سازمان مجاهدين خلق قرار گرفت. وى از نخستين كسانى بود كه به سازمان پيوست ولى برخلاف آنچه در مدارك و نوشتههاى سازمان ذكر شده، از بنيانگذاران نبود. فعاليتهاى نخستين وى بيشتر مطالعاتى بود. تا اوايل سال 1347، كه بديع‌زادگان به جمع مركزى سازمان پيوست، در چند نوبت عهدهدار كلاسهاى تعليماتى شد. از جمله افرادى كه در اين كلاسها تحت مسئوليت و آموزش وى قرار داشتند، محمد سيدى كاشانى (بابا) عبدالصّمد ساجديان و نصراللَّه اسماعيلزاده بودند. با ورود بديع‌زادگان به مركزيت سازمان، وى در كنار محمد حنيف‌نژاد، سعيد محسن، بهمن بازرگانى و على باكرى قرار گرفت. در اواخر سال 1348كادر رهبرى به دنبال بحثها و تبادل نظرهاى متوالى، تصميم به اعزام تعدادى از اعضا به خارج از كشور، جهت آموزش و طى دوره چريكى گرفت. در مرداد ماه 1349، بديع‌زادگان با گرفتن مرخصى از دانشكده به پاريس رفت و تا پايان خرداد ماه 1350 كه به ايران بازگشت، مسئوليت فعاليتها و هماهنگىهاى سازمان در خارج از كشور (فرانسه، لبنان، اردن) را به عهده داشت.
وى در آغاز، پس از دو ماه توقف در پاريس، به بيروت و سپس امّان رفت. بديع‌زادگان، در پى اطلاع از دستگيرى شش تن از اعضا در دوبى، عبدالرّسول مشكين‌فام را جهت ايجاد ارتباط و كسب آگاهى بيشتر به دوبى فرستاد، كه ماجراى هواپيماربايى را به دنبال داشت.
در جريان تعليم افراد اعزامى توسط «الفتح» محدوديت امكانات و مشكلات ديگرى بروز كرد كه بديع‌زادگان را واداشت به دنبال منابع آموزشى و پايگاههاى ديگرى باشد؛ از اين رو در اواخر پاييز 1349 به همراه على باكرى به فرانسه رفت تا همكارى چين و الجزاير را جلب كند. سفر مزبور ثمرى نداشت و اين دو تن در اواخر اسفند همان سال به سوريه بازگشتند و زمينه تمركز افراد اعزامى را در اردوگاه هاى آموزشى «الفتح» در سوريه فراهم كردند. در همين زمان، وى دورههاى تعليماتى تيراندازى و ساختن مواد منفجره را گذراند. وى در اوايل تير ماه 1350 به ايران بازگشت و چند قبضه اسلحه و مقدارى فشنگ نيز با خود آورد؛ ضمناً از بدو ورود، گروه شيمى سازمان را با همفكرى على باكرى به راه انداخت. چندى نگذشت كه سازمان ضربه خورد و دستگيرىهاى وسيع شهريور 50 پيش آمد. در پى اين حادثه، مسئوليت هاى سنگينى بر دوش حنيف‌نژاد و بديع‌زادگان - رهبران بازداشت نشده - قرار گرفت. مسئوليت ارتباط با خارج از كشور و انعكاس دستگيرى ها و تلاش هاى تبليغاتى براى اقدام سازمانهاى حقوقى بين المللى، به دوش بديع‌زادگان بود.
در رهبرى سازمان، به منظور آزاد ساختن دستگيرشدگان، طرح ربودن شهرام پهلوىنيا فرزند اشرف پهلوى در دستور كار قرار گرفت. عمليات اين طرح به طور ناموفق اجرا شد؛ بديع‌زادگان وظيفه كرايه اتومبيل عمليات و رانندگى آن را به عهده داشت و ديگر افراد مجرى طرح عبارت بودند از: حنيف نژاد، مشكين‌فام و سيدى كاشانى. قبلاً بديع‌زادگان ليست اسامى حدود 50 نفر زندانى) كه شامل سى و چند نفر مجاهدو چند تن از چريكهاى فدايى مىشد (به بيروت فرستاده بود تا در صورت موفقيت عمليات گروگانگيرى شهرام، كادر رهبرى خارج از كشور نيز براى آزاد كردن زندانيان هماهنگ عمل كند.
در درگيرى ماجراى ربودن شهرام، از طريق اتومبيلى كه توسط بديع‌زادگان كرايه شده بود، وى در پنجم مهر ماه 1350 توسط اطلاعات شهربانى دستگير شد و زير شكنجههاى شديدى قرار گرفت؛ در حدى كه در اثر سوزاندن بدنش، حالت نيمهفلج پيدا كرد. پس از تحويل به ساواك، در دادگاه نظامى رژيم به اعدام محكوم گرديد و حكم مزبور در چهارم خرداد 1351 در ميدان تير چيتگر به اجرا درآمد.
*عبدالرسول مشكين فام
عبدالرسول مشكين فام در سال 1324 در شيراز متولد شد. دوره متوسطه را در زادگاه خويش گذراند و سپس وارد دانشكده كشاورزى كرج شد. در سال دوم دانشكده، پس از درخواستى كه براى بورسيه دانشگاه پاتريس لومومبا در مسكو كرد، به شهربانى احضار شد - كه مشكل مزبور پس از توضيح و انصراف وى رفع شد. در سال 1344 در نمازخانه دانشكده با حسين روحانى آشنا شد؛ به واسطه همين شخص به جلسات سعيد محسن راه يافت و از اين طريق به سازمان مجاهدين خلق پيوست. پس از پايان تحصيل، در سال 1346 براى خدمت وظيفه به كردستان رفت و در طول مدتى كه در آنجا بود، تحقيقاتى در زمينه هاى روستايى و تبعات اصلاحات ارضى انجام داد كه بعدها در سازمان تدوين و منتشر شد.
در اوايل سال 1349، بنا به تصميم مركزيت سازمان، مشكين فام به همراه فتح اللَّه (ارژنگ) خامنه اى و تراب حق شناس، براى ايجاد زمينه مناسب جهت اعزام اعضاى سازمان به خارج از كشور، به طور قاچاق، به دوبى رفت؛ و از آنجا با پاسپورت جعلى به امّان عزيمت كرد. در اين اثنا از دستگيرى شش تن از اعضا در دوبى مطّلع شد و به آنجا بازگشت. وى و حسين روحانى و سيد محمد (صادق) سادات دربندى در تاريخ 18 آبان ماه 1349 هواپيماى حامل زندانيان را، كه عازم ايران و تحويل زندانيان به رژيم بود، ربودند و به عراق هدايت كردند. اين 9 تن در عراق به زندان افتادند و پس از تحمل شكنجه و استنكاف از همكارى با رژيم بعثى، با اعلام حمايت الفتح از زندان آزاد شدند و به سوريه رفتند.
مشكين فام در دو پايگاه (در اردن و سوريه) دوره آموزشى نظامى چريكى را طى كرد و پس از مدتى، از طريق تركيه، به ايران بازگشت. در پى دستگيرى جمعى از اعضا در شهريور ماه 1350 و فاش شدن اسامى برخى از ديگر افراد سازمان، با همراهى حنيف نژاد و بديع‌زادگان و سيدى كاشانى در طرح ناموفق ربودن شهرام - پسر اشرف پهلوى - شركت كرد و به مضروب كردن يك نفر متهم شد. سرانجام در مهر مه همان سال دستگير، بازجويى و شكنجه شد و طبق حكم دادگاه نظامى شاه، در چهارم خرداد ماه 1351 اعدام گرديد.
*محمود عسكرىزاده
عسكرىزاده در سال 1324، در يك خانواده مذهبى، در اراك متولد شد. دوره متوسطه را در دبيرستان مروى تهران گذراند. در مروى با ناصر صادق همكلاس بود. در سال 1343 درخواست تحصيل در دانشگاه پاتريس لومومبا در مسكو را داد اما در همان سال در مدرسه عالى بازرگانى تهران قبول شد و مشغول به تحصيل گرديد. در اوايل ورود به دانشگاه، به علت فقر مادى، به كارهايى مانند تدريس رياضيات يا ترجمه مقالاتى براى مجلات اقتصادى دست زد؛ چندى هم خبرنگار مجله «تهران اكونوميست»بود. از اواخر سال 1344 به مطالعات سياسى علاقمند شد. در سال 1346 با ناصر صادق و سعيد محسن آشنا و به پيشنهاد آنها وارد سازمان شد؛ و شروع به مطالعه در زمينههاى سياسى و عقيدتى نمود. از اواخر سال 1346 به مطالعه كتب اقتصادى كلاسيك و ماركسيستى و بعضاً كتب فلسفى به خصوص در زمينههاى ماترياليسم ديالكتيك روى آورد. كتاب اقتصاد به زبان ساده را در سال 1348 و در ادامه اين مطالعات نوشت. مدتى مسئول شاخه تبريز بود و از سال 1349 وارد مركزيت سازمان شد. در همان سال به وسيله ساواك تبريز احضار شد و از وى در زمينه ارتباط با چند تن از اتباع خارجى (روسها) در محل كارش - كارخانه ماشينسازى تبريز - و در خصوص درخواستش براى تحصيل در دانشگاهى در مسكو توضيحاتى خواسته شد؛ كه او علت درخواست تحصيل را فقر مادى و رايگان بودن تحصيل در آنجا قيد كرد. در اين سال، وى مسئول گروه اطلاعات در سازمان شد و با همكارى افرادى نظير لطفاللَّه ميثمى، ناصر سماواتى، رضا باكرى و مهدى فيروزيان به كار گردآورى اطلاعات رسيده از ساير اعضاى سازمان پرداخت؛ اين اطلاعات پيرامون اماكن مربوط به آمريكايىها و اسرائيلىها و اعضاى ساواك، سوءاستفادههاى مالى گردانندگان رژيم و نيز اطلاعاتى در مورد بعضى شخصيتهاى سياسى بود.
وى در آغاز شهريور ماه 1350 در منزل محمد بازرگانى و به اتفاق موسى نصير اوغلو خيابانى دستگير شد. دادگاه نظامى رژيم، او را به اعدام محكوم كرد. حكم مزبور در چهارم خرداد ماه 1351 به مورد اجرا گذاشته شد.
سازمان مجاهدین خلق ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ج 1
- انفجار بمب در دفتر شركت هواپيمايى بريتانيا B.O.A.C. در تاريخ 14 ارديبهشت 1351. اين انفجار در ساعت چهار و پنجاه دقيقه بامداد رخ داد كه به رغم وارد آمدن خسارت، به كسى آسيبى نرسيد.
- در همان روز، ساعت يازده و سى دقيقه صبح، هنگامى كه كاركنان مجله «اين هفته» مشغول به كار بودند، انفجارى در آنجا روى داد كه خرابىهايى در پى داشت ولى كسى آسيب نديد. پيش از آن، دو نفر به دفتر مجله مراجعه مىكنند و به بهانه گرفتن نمايندگى فروش، چند دقيقهاى در دفتر توقف مىكنند. اين دو، هنگام خروج، بستهاى را جا مىگذارند كه دقايقى بعد منفجر مىشود. مسئوليت مجله «اين هفته» را، كه نشريهاى مبتذل و مروج علنى و صريح اشاعه فحشا بود، «جواد علامير دولو» از وابستگان ساواك و دربار به عهده داشت.
- انفجار بمب در نمايشگاه آسيايى، در تاريخ 27 ارديبهشت ماه همان سال؛ كه در دستان فرد بمبگذار به نام محمد ايگهاى منفجر شد و او را كشت.
- انفجار يك بسته مواد منفجره، جنب كيوسك پليس راهنمايى واقع در ميدان شاه (قيام فعلى)، در عصر روز سوم خرداد ماه 1351. در اين انفجار، يك مأمور پليس به قتل رسيد. در پی این حوادث پنج تن از رهبران سازمان به نامهای حنيف‌نژاد، سعيد محسن، بديع‌زادگان، عسگرىزاده و مشكين‌فام در چهارم خرداد 51 بعد از شكنجههاى بسيار اعدام شدند. با ورود «ريچارد نيكسون» در نهم خرداد ماه 1351 به تهران، سازمان چند عمليات ديگر تدارك ديد كه تا حدى ضربههاى وارد به خود را جبران نمايد و مانورى سياسى نيز تدارك كند. طى تصميمى كه از سوى مركزيت سازمان متشكل از رضا رضايى و بهرام آرام اتخاذ شد، انجام چند انفجار كوچك و بزرگ در طول سفر رييس جمهور آمريكا پيشبينى گرديد. مسئوليت انجام و طراحى اين برنامه به عهده بهرام آرام بود.
کسانی که در چهارم خرداد اعدام شدند نوعاً دارای گرایش مذهبی و از چهره های نسل اول سازمان مجاهدين خلق بودند. در این قسمت به ارائه شرحی از زندگینامه و طرز تفکر آنان می پردازیم :
* محمد حنيف نژاد
محمد حنيف نژاد فرزند حمداللَّه در سال 1318 در خانوادهاى نسبتاً فقير در تبريز به دنيا آمد، پدرش كارمندى ساده بود و خانواده را با سختى اداره مىكرد. محمد تحصيلات ابتدايى را در دبستان هُمام و متوسطه را در دبيرستانهاى منصور و فردوس طى كرد. از دوران مدرسه به شركت در هيئتهاى مذهبى و دستههاى سينهزنى علاقه داشت و اين عُلقه تا آخر با او بود. در تبريز، از دوران متوسطه، در جلسات فردى به نام حاج يوسف شركت مىكرد. در اين جلسات، تفسير قرآن و مباحث روز مانند بررسى مكاتبى از جمله ماركسيسم، مورد بحث قرار مىگرفت. حنيف‌نژاد در واقع مدتى شاگرد حاج يوسف بود و تحتتأثير او قرار داشت. در سال تحصيلى 1338 - 39 وارد دانشگاه تهران شد و در سال 1342 در رشته مهندسى ماشينآلات كشاورزى از دانشكده كشاورزى كرج فارغالتحصيل شد. در دوران دانشجويى دامنه فعاليتهاى مذهبى - سياسى او، كه از تبريز آغاز شده بود، وسعت پيدا كرد. وى نماينده دانشجويان دانشكده كشاورزى در «سازمان دانشجويان جبهه ملى دوم»، عضو فعال نهضت آزادى ايران و مسئول انجمن اسلامى دانشجويان دانشكده كشاورزى بود.
پس از آمدن به تهران و ورود به دانشگاه، از يك سو با روحانيون قم و تهران و افرادى چون آيات و حجج اسلام سيد محمود طالقانى، مرتضى مطهرى، سيد ابوالفضل زنجانى، دكتر سيد محمد بهشتى، على گلزاده غفورى، علامه محمد تقى جعفرى، دكتر محمدابراهيم آيتى بيرجندى، سيد مرتضى جزايرى و... آشنا شد و يا ارتباط فعالترى برقرار كرد؛ و از سوى ديگر با تعدادى از فعالان سياسى چون مهندس مهدى بازرگان، دكتر يداللَّه سحابى، مهندس عزتاللَّه سحابى، رحيم عطايى، دكتر عباس شيبانى و احمد علىبابايى، كه با جبههملى دوم همكارى داشتند و سپس نهضت آزادى ايران را تأسيس كردند، رابطه برقرار كرد.
فعاليت حنيف نژاد تا آنجا كه در چارچوب انجمن اسلامى بود، صورت علنى داشت. او با تشكيل جلسات هفتگى در دانشكده و سخنرانى در اين جلسات و نيز دعوت از روحانيون ياد شده براى ايراد سخنرانى، نقش فعالى را ايفا مىكرد. علاوه بر اين، در خارج از دانشكده كشاورزى نيز در چارچوب انجمن اسلامى دانشجويان دانشگاه تهران بيش از ديگران كوشا بود. همكارى با عناصرى چون سعيد محسن و تراب حقشناس در اين مقطع بود. اما در چارچوب نهضت آزادى، فعاليتهاى وى به دلايل امنيتى همواره مخفى بود و در اين ارتباط مسئوليت تشكيل حوزهها و كلاسهاى سياسى و يا برنامههاى اعتصاب و تظاهرات را به طور غيرعلنى بر عهده داشت. از جمله جلسات مخفى كه در اين محدوده تشكيل شد، جلسهاى است كه جلالالدين فارسى از آن ياد مىكند و در دره اوين - دركه - برگزار گرديد. علاوه بر فارسى، در اين جلسه حنيف‌نژاد و سعيد محسن و بديع‌زادگان نيز شركت داشتند.
پس از دستگيرى سران نهضت آزادى، در اول بهمن ماه 1341 - در آستانه برگزارى رفراندوم شاهانه - حنيف‌نژاد نيز دستگير شد. حنيف‌نژاد، طبق يادداشتهاى روزانه مهندس بازرگان، در طول مدت زندان با سران نهضت در يك بند به سر مىبرد. بازرگان به عضويت حنيف‌نژاد در نهضت تصريح دارد و در بخش «خاطرات زندان»، ذيل تاريخ چهارشنبه 6 شهریور 1342 اينگونه مىنويسد: «كسانى كه ماندهاند، از نهضتىها: حنيف‌نژاد - شيبانى - على بابايى - حكيمى - جعفرى - مجابى...». بازرگان تاريخ آزادى حنيف را دوشنبه 11 شهریور 1342 قيد مىكند. براى دريافت موقعيت حنيف‌نژاد، نقل قسمتى از يادداشتهاى بازرگان، در بخش »صحبتى با خانواده«، ضرورى است. در يادداشت مذكور، ذيل تاريخ سهشنبه 14 خرداد 1342 آمده است:
« روز يازدهم محرم است و ما اين چند شب، مختصر مجلس سخنرانى و تذكر و زيارتخوانى داشتيم. دو شب مهندس هاشم صباغيان صحبت كرد، يك شب حنيف‌نژاد، دو شب شيخ مصطفى رهنما، يك شب دكتر سحابى، سه شب اول هم من »
در اين تجربه حنيف‌نژاد از زندان به نظر مىرسد اتّخاذ شيوههاى مسالمت آميز براى تداوم مبارزه عليه رژيم پهلوى، به خصوص پس از دستگيرى سران جبهه ملى و نهضت آزادى و سركوب خونين قيام 15 خرداد، ديگر در ذهن اشخاصى چون مهندس بازرگان نيز مطرح نبوده و نمىتوانسته توجيه داشته باشد. حنيف نژاد خود نقل كرده است كه مهندس بازرگان در زندان به او گفته بود: «نمىبينى اين رژيم با آقاى طالقانى و من و دوستانمان چه مىكند؟ شما جوانها بايد فكرى بكنيد!»
نحوه تفكر سياسى حنيف‌نژاد در دوران دانشجويى، متأثر از انديشهها و آثار مهندس بازرگان و آيةاللَّه طالقانى بود؛ منتها راديكالتر. او اگرچه اعتقاد داشت كه اسلام مكتبى حياتبخش، زنده و جامع است، اما در عرصه نظرى وامدار منابع معرفتى متفاوت و گوناگونى بود و از منابع مختلفى همچون نوحنبلىگرى حاج يوسف شعار، تحصلىمشربى مهندس بازرگان، قرآنگرايى به روايت طالقانى و تكاملرايى يا تفسير ترانسفورميستى از قرآن به روايت سحابى و بالاخره ماركسيسمى عمدتاً به روايت مائوتسه تونگ، تأثير پذيرفته بود. بخش عمده صحبتهاى او در جلسات انجمن اسلامى و يا در بحثهاى خصوصى با دانشجويان و روحانيون نيز بر جنبههاى سياسى و اجتماعى مكتب اسلام و ضرورت تشكيل حكومت اسلامى تأكيد داشت و به شدت به انتقاد از افراد و از جمله روحانيونى مىپرداخت كه به اين مسئله توجه نكردهاند يا سخن و عملشان مخالف آن بوده است. در همين زمينه نيز به كار فرهنگى اصولى و تشكّل باور داشت. حنيف نژاد روى اين نكته تكيه مىكرد كه در رساله توضيحالمسائل، اكثر مجتهدين ما صفحات بسيار زيادى را اختصاص به طهارات و نجاسات و آداب نماز و روزه دادهاند و حال آنكه درباره جهاد و امر به معروف و نهى از منكر اصلاً مطلبى نمىنويسند و اگر هم مىنويسند، بسيار محدود است. و يا مطرح مىكرد كه بسيارى از روحانيون ما صرفاً روى روايات و احاديث وقت خود را صرف كرده و مىكنند و حال آنكه روى قرآن و نهجالبلاغه تكيهاى ندارند و با آن آشنا هم نيستند. اين افكار در همان زمان به وسيله علامه طباطبايى، آيةاللَّه مطهرى، دكتر بهشتى، مهندس بازرگان وآيةاللَّه طالقانى تبيين و ابراز مىشد.
از مسائلى كه حنيف نژاد بر آن تأكيد داشت، ارتباط دانشجويان مسلمان با روحانيون مبارز و فعّال بود. او از اين افراد براى سخنرانى و روشنگرى دانشجويان دعوت به عمل مىآورد تا در مجامع گوناگون دانشگاهى، به مناسبتهاى مختلف، شركت كنند. اقدامات و حركتهاى انقلابى امام خمينى(ره) را بسيار مثبت تلقى مىكرد و آن را سرآغاز تحوى جديد در حوزه علميه و نهاد روحانيت مىدانست. در آن دوران كوشش به عمل مىآورد تا به سهم خود، هماهنگى ميان فعاليتهاى سياسى روحانيون مبارز و نهضت آزادى و انجمن اسلامى را تقويت كند. تراب حق شناس در مورد اين گونه علائق، كه مهمترين تجلى آن ديدار با امام خمينى(ره) در قم بود، مىنويسد:
«در آن زمان انجمن اسلامى دانشجويان يك نهاد دانشجويى با گرايشهاى دموكراتيك بود. مجاهد شهيد حنيف نژاد و من جزء شوراى مركزى انجمنهاى اسلامى دانشگاه بوديم و اعلاميههاى ما دموكراتيسم انقلابى اقشار متوسط جامعه را به خوبى نشان مىداد و به همين لحاظ براى برخى از همفكران ما و سران نهضت آزادى تندروانه جلوه مىكرد... يكى از فعاليتهاى ما كه در كنار كارهاى تشكيلاتىمان انجام مىداديم، تماس با روحانيون مبارز بود كه در اينجا فقط به تماس با آيةاللَّه خمينى اشاره مىكنم. يك بار پس از خرداد 42 با تعداد قابل توجهى از دانشجويان انجمن اسلامى يك راهپيمايى در قم ترتيب داديم و به منزل آيةاللَّه خمينى، كه تازه از زندان چند ماهه آزاد شده بود، رفتيم»
در همين ملاقات (21/1/1343) بود كه امام خمينى(ره) يكى از بيانات تاريخى خود را، كه بيشتر بر محور تكذيب شايعات و دروغ پراكنىهاى مطبوعات شاه در مورد تفاهم روحانيت و رژيم قرار داشت، ايراد كرد. قسمتهايى از اين بيانات، كه به موضوع ملاقات مربوط مىشود، از اين قرار است:
« هدف اسلام است، استقلال مملكت است، طرد عمّال اسرائيل است، اتحاد با كشورهاى اسلامى است. الآن تمام اقتصاد مملكت در دست اسرائيل است، عمال اسرائيل اقتصاد ايران را قبضه نمودهاند. اينها (وابستگان اسرائيل) عمال استعمار هستند، بايد ريشه استعمار را كند. آقايان سعى كنيد در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببريد؛ تبليغات مذهبى بكنيد، مسجد بسازيد، اجتماعاً نماز بخوانيد. وحدت مذهبى است كه اين اجتماع عظيم و فشرده را ايجاد مىكند. اگر علاقه به استقلال ايران داريد، وحدت مذهبى داشته باشيد. واللَّه اسلام تمامش سياست است. اسلام را بد معرفى كردهاند. سياست مُدُن از اسلام سرچشمه مىگيرد. اگر راست مىگويند براى بيكاران كار پيدا كنند. اين جوان بعد از بيست سال تحصيل كار مىخواهد؛ فردا كه فارغالتحصيل مىشود سرگردان است؛ اگر معاشش فراهم نشود نمىتواند دين خود را حفظ كند. شما خيال مىكنيد آن دزدى كه شبها از ديوار با آن همه مخاطرات بالا مىرود و يا زنى كه عفّت خود را مىفروشد، تقصير دارد؟ وضع معيشت بد است كه اين همه جنايات و مفاسد را، كه شب و روز در روزنامهها مىخوانيد، به وجود مىآورد(صحیفه امام، ج 1 صص 267 – 272)»
آن طور كه از نوشته هاى آيةاللَّه دكتر بهشتى بر مىآيد، در سال 1341 يا اوايل 1342، در يكى از جشنهاى »مبعث«، وى توسط انجمن اسلامى براى سخنرانى دعوت شد كه اين مراسم در سالن غذاخورى كوى دانشگاه در اميرآباد برگزار گرديد. اين سخنرانى و دعوت، زمينهاى براى يك طرح مطالعاتى در مورد «حكومت اسلامى» فراهم كرد كه از جمله افراد پىگير آن حنيف‌نژاد بود. دكتر بهشتى مىنويسد:
در اين سخنرانى موضوعى را من مطرح كردم به عنوان «مبارزه با تحريف يكى از هدفهاى بعثت است»؛ و در اين سخنرانى طرح يك تحقيقاتى اسلامى را ارائه كردم كه آن سخنرانى بعدها در مكتب تشيّع چاپ شد. مرحوم حنيف‌نژاد و چندتاى ديگر از دانشجويان، كه براى اين دعوت به قم آمده بودند و عدهاى ديگر از طلاب جوان كه باز آنجا بودند، اينها اصرار كردند كه اين كار تحقيقاتى آغاز بشود. در پاييز همان سال ما كار تحقيقاتى را آغاز كرديم، با شركت عدهاى از فضلا، در زمينه حكومت در اسلام. ما همواره به مسئله سامان دادن به انديشه حكومت اسلامى و مشخص كردن نظام اسلامى علاقهمند بوديم و اين را به صورت يك كار تحقيقاتى آغاز كرديم...
از ديگر ديدگاههاى حنيف‌نژاد اين بود كه با انجمن حجتيه آن زمان كه به انجمن ضدّ بهائيت معروف بود و اكثر نيروهاى جوان مذهبى را به خود جلب مىكرد و در تهران و شهرستانها فعاليت وسيعى داشتند، شديداً مخالف بود و آنها را مرتجع مىدانست و معتقد بود كه فعاليت آنها نهتنها كوچكترين زيانى به حال رژيم ندارد بلكه حتى براى او بسيار هم مفيد خواهد بود. حنيف نژاد، به گفته حسين روحانى كه فضاى زمان دانشجويى و اوايل فعاليت او را تصوير كرده است، «از نظر سياسى ديدى روشن و تيز داشت و قادر بود در مقايسه با ديگران مسائل سياسى روز را تجزيه و تحليل نمايد. اكثر روحانيون معروف آن روز، كه در ارتباط نزديك با دانشگاه بودند و قبلاً از آنها ياد كرديم، او را به عنوان يك عنصر مسلمان آگاه و روشنفكر مىشناختند و او را مىستودند.»
قبل از 15 خرداد، مبارزينى مثل حنيف نژاد كه در دانشگاه بودند، نسبت به توده مردم نظر چندان خوشى نداشتند؛ چراكه مىديدند ديگران مبارزه مىكنند ولى آنها لبيك نمى گويند؛ و از اين راه نتيجه مى گرفتند كه «مردم ما صلاحيت مبارزه را ندارند و شايسته فداكارى ما نيستند». بعد از 15 خرداد، كه در آن هنگام حنيف نژاد در زندان بهسر مىبرد، «يكى از اولين چيزهايى كه به ذهنش آمده بود ايمان به فداكارى تودهها و تحقير خودش بود. مىگفت: اين تودهها خيلى فداكارند و اين ما هستيم كه صلاحيتش را نداريم و دست روى نياز اصلىشان نگذاشتيم؛ ما آنها را خوب بسيج نكرديم. اين تودهها بيش از هزاران نفر در اين قيام شهيد دادهاند»
حنيف نژاد، پس از اتمام تحصيل، به سربازى رفت و 9 ماه دوره خدمت سربازى را در شيراز به همراه سعيد محسن (كه دوره سربازىاش را البته در جهرم مىگذراند) و اصغر بديع‌زادگان گذراند؛ و بقيه خدمت را با درجه ستوان دوم وظيفه رسته توپخانه در اصفهان به اتمام رساند. بعد از پايان دوره سربازى، حدود يك سال در بخش مهندسى ماشينآلات كشاورزى سازمان عمران دشت قزوين، به عنوان كارمند، به كار پرداخت. از آن به بعد، براى هميشه، شغل ادارى را رها كرد و به طور كامل انرژى و وقت خود را در اختيار مبارزه گذاشت.
*سعيد محسن
سعيد محسن فرزند سليمان در سال 1318 در يك خانواده مذهبى در زنجان به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايى و متوسطه را در همانجا به پايان رساند. براى ادامه تحصيل به تهران آمد و در سال 1342 از دانشكده فنى دانشگاه تهران، در رشته تأسيسات، مهندس شد. او به خاطر فعاليتهاى سياسى دو بار به زندان افتاد. بار اول در تاريخ 14 آذر 1340 به جرم پخش تراكت و شركت در ميتينگهاى جبهه ملى بازداشت شد و بار دوم در شب اول بهمن ماه 1340، كه فرداى آن پليس به دانشگاه حمله كرد، به عنوان عضو «كميته دانشجويان نهضت آزادى» همراه با چند تن ديگر دستگير شد و پس از مدتى آزاد گرديد.
اولين تقابل سياسى - فرهنگى سعيد محسن با خانواده و به خصوص پدرش بود. عبداللَّه محسن، برادر كوچكتر سعيد، مىگويد:
خانواده ما، جد اندر جد، روحانى و از مراجع بودند. پدرم قبلاً معمّم بوده كه در زمان رضاشاه تغيير لباس مىدهد و سردفتر مىشود. پدرم با مرحوم آيةاللَّه سيد محمد هادى ميلانى همدوره بودند و با آقاى بروجردى رفت و آمد داشت. به مرحوم آيةاللَّه سيد محسن حكيم هم نامه مىنوشت. يادم است پس از فوت آقاى بروجردى، يك بار در خانه روضه داشتيم، پدرم از سعيد سؤال كرد: «مقلّد چه كسى هستى؟» سعيد هم گفت: «مقلّد آقاى خمينى». پدرم عصبانى شد. آخر او مخالف اين چيزها بود. ارتباط سعيد با شخصيتهايى چون آيةاللَّه طالقانى و مرتضى مطهرى از روحانيون و مهندس بازرگان و دكتر سحابى از متفكرين غير روحانى مسلمان، نشاندهنده جهتگيرى ويژه او و بريدن از فضاى سنتى خانواده است. در كنار فعاليتهاى سياسى، در حركتهاى انسانى مردمى نيز پيشقدم بود. در جريان سيل جواديه در زمستان 1339، به اتفاق ديگر دانشجويان، براى تعمير خرابىها اكيپهاى كمك تشكيل دادند كه خود زمينهاى شد براى تشكّلى ديگردر جريان زلزله قزوين (بوئين زهرا). او به اتفاق اصغر بديع‌زادگان و ساير دانشجويان ماهها در منطقه زلزلهزده به كارگرى و كمك به مردم مشغول بود.
پس از پايان تحصيل دانشگاهى، سعيد 18 ماه خدمت وظيفه را انجام داد؛ هنگام تقسيم مأموريت، پس از آموزشهاى اوليه، او را - البته با تلاش خودش - به جهرم فرستادند،(941) كه 9 ماه طول كشيد. سعيد از اقامت در جهرم استفاده كرد و با طبقات مختلف مردم - اعم از روحانيون، مردم عادى، روشنفكران و جوانان محصل و دانشجو - آشنايى و ارتباط برقرار نمود. پس از بازگشت به تهران، مدتى به كارهاى سياسى پيشين ادامه داد و كوشيد به بقاياى نهضت آزادى، كه سرانش در زندان بودند، سروسامانى دهد. ولى شرايط را به گونهاى يافت كه احساس كرد بايد كارى تازه انجام دهد. شرايط شغلى وقت بسيارى از او مىگرفت؛ ابتدا در كارخانه «ارج» و سپس در كارخانه پروفيل «سپنتا» مشغول شد. اختلاف با مديران به خاطر دفاع از حقوق كارگران و اشتغال وقتگير، فرصتى براى كار فكرى و سياسى برايش نمىگذاشت از اين رو آن كارها را رها كرد و به استخدام غيررسمى وزارت كشور درآمد و از سال 44 - عملاً - تصدى تأسيسات وزارت كشور را بر عهده گرفت. او تا سال 1348 به همين كار، كه فقط صبحها وقتش را مىگرفت، مشغول بود. در طول اين سالها و حتى زمان مديريتش در وزارت كشور، زندگى زاهدانه خود را تغيير نداد. برادرش مىگويد:
در وزارت كشور پست حسّاسى داشت؛ حقوق خوبى هم داشت. اما وضع زندگىاش دو اتاق كوچك بود كه اجاره كرده بود و حمام هم نداشت! در توالت يك شيلنگ آويزان كرده بود كه با آن دوش مىگرفت. يخچال نداشت، ماشين نداشت، با يك موتور رفت و آمد مىكرد. شايد كل وسايل او، با حساب امروز، 20 يا 25 هزار تومان نمىشد. به خودش خيلى سخت مىگرفت.
سعيد محسن و محمد حنيف نژاد، از همان آغاز فعاليتهاى دانشجويى، با يكديگر دوست و همفكر بودند. همكارى در انجمن اسلامى دانشگاه و حضور در مسجد هدايت و ارتباط مشترك با آيةاللَّه طالقانى، مهندس بازرگان، دكتر سحابى، مهندس سحابى، رحيم عطايى و روحانيون مترقى و مبارز تهران و قم با دوره خدمت وظيفهشان نيز همزمان بود. مجموعه اين هماهنگى ها و تجانس سياسى و مذهبى باعث فعالتر شدن ارتباط اين دو شد كه سرانجام مشتركاً تصميم به تأسيس سازمان گرفتند.
تفاوت در ويژگىهاى روحى و خصلتى حنيف و سعيد، از عوامل مهم نضج و گسترش سازمان و توفيق در عضوگيرى بود. اقتدار و انضباط در حنيف نژاد از يك سو و قدرت تحليل، عاطفه و جاذبه فردى و روحيه همكارى در سعيد محسن از سوى ديگر، هريك ديگرى را تكميل مىكرد. سعيد اگر از نظر قدرت فكرى و خلّاقيت در حد محمد حنيف نژاد نبود اما در مقايسه با او، به دليل هوش و حافظه و استعدادى كه داشت، از انباشت ذهنى وسيعى در زمينههاى مختلف مذهبى و سياسى و اجتماعى برخوردار بود. سعيد همچنين، برخلاف محمد، از قدرت بيان بسيار خوبى برخوردار بود.
سعيد محسن، از جهت تيپى در تشكيلات، تابع حنيف‌نژاد بود. آدم عارف مسلكى بود؛ مثلاً وقتى به خانه تيمى مىآمد اولين كارش اين بود كه آستينها را بالا بزند و برود ببيند اگر در آشپزخانه ظرف كثيف مانده بشويد، اگر لولهاى خراب است درست كند، اگر جايى جارو كردنى است به آنها برسد.
پس از تأسيس سازمان، در زمانى كه كادرهاى سياسى و فكرى هنوز به قدر كافى نبودند و سازمان هم در ابتداى فعاليت خود قرار داشت، سعيد به سختى كار مىكرد و گاهى در هفته 16 جلسه را اداره مىكرد و آموزش مىداد. مسئوليت سياسى بر دوش او بود. او نيز مانند برخى ديگر از عناصر اوليه سازمان، با اتكاء به باورهاى مذهبى - كه حتى زيارت عاشورا را در هيچ شرايطى ترك نمىكرد بر كيش شخصيت و خود محورى نيز غالب آمده بود و اين نكته از پيامى هم كه در زندان به برادرش داد، بر مىآيد. عبداللَّه محسن مىگويد:
...وقتى در اوين بوديم من را به سلول انفرادى بردند. يك سرباز بود به اسم جبّارى، كه موقع رفتن به دستشويى از زير كلاهش كاغذى درآورد و به من داد. يك كاغذ سيگار بود كه سعيد با خودكار - ريز - روى آن نوشته بود: «عبداللَّه! من كارهاى زيادى كردم؛ هم كارهاى درستى داشتم، هم اشتباهاتى كردم. اميدوارم خدا و مردم مرا ببخشند؛ اشتباهاتم از روى عمد نبوده است. از تو و خانوادهام يك خواهش دارم: بعد از اينكه من مُردم (شك نداشته باشيد كه مرا اعدام مىكنند) من را براى مردم، قهرمان نسازيد.» همهاش همين بود و چيز ديگرى نبود. ما هم همين كار را كرديم. اول انقلاب چندتا خانم و آقا آمدند با مادرم مصاحبه كنند؛ مادرم گفت: «اگرسعيد كار خوب كرده براى خدا كرده و اگر كار بد كرده خدا او را ببخشد»...
*على اصغر بديع زادگان
اصغر بديع زادگان در سال 1319 در اصفهان، در يك خانواده متوسط شهرى، متولد شد. دوره تحصيلات ابتدايى را در اصفهان و كرج و دوره دبيرستان را در تهران گذراند. از سال 1337 در رشته مهندسى شيمى دانشكده فنى دانشگاه تهران آغاز به تحصيل كرد. وى، كه از دوران دبيرستان با مسائل سياسى مأنوس بود، از بدو ورود به دانشگاه به فعاليت هاى سياسى منظم كشيده شد. دوران تحصيل دانشگاهى بديع‌زادگان با آغاز فعاليتهاى جبهه ملى دوم و نهضت آزادى مقارن بود. وى ضمن شركت در ميتينگهاى جبهه ملى و فعاليت در بخش دانشجويى آن، به طور منظم در جلسات مسجد هدايت شركت مىكرد و از شنوندگان تفسيرها و سخنرانىهاى آيةاللَّه طالقانى بود؛ و همزمان در جلسات سخنرانى مهندس بازرگان نيز حاضر مىشد. آشنايى وى با محمد حنيف نژاد و سعيد محسن در همين دوران پيش آمد.
پس از پايان دوره دانشكده، در اواخر سال 1341، براى خدمت وظيفه به پادگان سلطنتآباد - كارخانجات مهمّات سازى ارتش - رفت و در همانجا نيز استخدام شد. پس از آن، در سال 43، پس از 8 ماه اشتغال در كارخانهاى ديگر، به عنوان استاديار شيمى به استخدام دانشكده فنى دانشگاه تهران درآمد. در حدود سال 1345 از سوى سعيد محسن به همكارى با گروه دعوت شد و بدين ترتيب در ارتباط تشكيلاتى با سازمان مجاهدين خلق قرار گرفت. وى از نخستين كسانى بود كه به سازمان پيوست ولى برخلاف آنچه در مدارك و نوشتههاى سازمان ذكر شده، از بنيانگذاران نبود. فعاليتهاى نخستين وى بيشتر مطالعاتى بود. تا اوايل سال 1347، كه بديع‌زادگان به جمع مركزى سازمان پيوست، در چند نوبت عهدهدار كلاسهاى تعليماتى شد. از جمله افرادى كه در اين كلاسها تحت مسئوليت و آموزش وى قرار داشتند، محمد سيدى كاشانى (بابا) عبدالصّمد ساجديان و نصراللَّه اسماعيلزاده بودند. با ورود بديع‌زادگان به مركزيت سازمان، وى در كنار محمد حنيف‌نژاد، سعيد محسن، بهمن بازرگانى و على باكرى قرار گرفت. در اواخر سال 1348كادر رهبرى به دنبال بحثها و تبادل نظرهاى متوالى، تصميم به اعزام تعدادى از اعضا به خارج از كشور، جهت آموزش و طى دوره چريكى گرفت. در مرداد ماه 1349، بديع‌زادگان با گرفتن مرخصى از دانشكده به پاريس رفت و تا پايان خرداد ماه 1350 كه به ايران بازگشت، مسئوليت فعاليتها و هماهنگىهاى سازمان در خارج از كشور (فرانسه، لبنان، اردن) را به عهده داشت.
در جريان تعليم افراد اعزامى توسط «الفتح» محدوديت امكانات و مشكلات ديگرى بروز كرد كه بديع‌زادگان را واداشت به دنبال منابع آموزشى و پايگاههاى ديگرى باشد؛ از اين رو در اواخر پاييز 1349 به همراه على باكرى به فرانسه رفت تا همكارى چين و الجزاير را جلب كند. سفر مزبور ثمرى نداشت و اين دو تن در اواخر اسفند همان سال به سوريه بازگشتند و زمينه تمركز افراد اعزامى را در اردوگاه هاى آموزشى «الفتح» در سوريه فراهم كردند. در همين زمان، وى دورههاى تعليماتى تيراندازى و ساختن مواد منفجره را گذراند. وى در اوايل تير ماه 1350 به ايران بازگشت و چند قبضه اسلحه و مقدارى فشنگ نيز با خود آورد؛ ضمناً از بدو ورود، گروه شيمى سازمان را با همفكرى على باكرى به راه انداخت. چندى نگذشت كه سازمان ضربه خورد و دستگيرىهاى وسيع شهريور 50 پيش آمد. در پى اين حادثه، مسئوليت هاى سنگينى بر دوش حنيف‌نژاد و بديع‌زادگان - رهبران بازداشت نشده - قرار گرفت. مسئوليت ارتباط با خارج از كشور و انعكاس دستگيرى ها و تلاش هاى تبليغاتى براى اقدام سازمانهاى حقوقى بين المللى، به دوش بديع‌زادگان بود.
در رهبرى سازمان، به منظور آزاد ساختن دستگيرشدگان، طرح ربودن شهرام پهلوىنيا فرزند اشرف پهلوى در دستور كار قرار گرفت. عمليات اين طرح به طور ناموفق اجرا شد؛ بديع‌زادگان وظيفه كرايه اتومبيل عمليات و رانندگى آن را به عهده داشت و ديگر افراد مجرى طرح عبارت بودند از: حنيف نژاد، مشكين‌فام و سيدى كاشانى. قبلاً بديع‌زادگان ليست اسامى حدود 50 نفر زندانى) كه شامل سى و چند نفر مجاهدو چند تن از چريكهاى فدايى مىشد (به بيروت فرستاده بود تا در صورت موفقيت عمليات گروگانگيرى شهرام، كادر رهبرى خارج از كشور نيز براى آزاد كردن زندانيان هماهنگ عمل كند.
در درگيرى ماجراى ربودن شهرام، از طريق اتومبيلى كه توسط بديع‌زادگان كرايه شده بود، وى در پنجم مهر ماه 1350 توسط اطلاعات شهربانى دستگير شد و زير شكنجههاى شديدى قرار گرفت؛ در حدى كه در اثر سوزاندن بدنش، حالت نيمهفلج پيدا كرد. پس از تحويل به ساواك، در دادگاه نظامى رژيم به اعدام محكوم گرديد و حكم مزبور در چهارم خرداد 1351 در ميدان تير چيتگر به اجرا درآمد.
*عبدالرسول مشكين فام
عبدالرسول مشكين فام در سال 1324 در شيراز متولد شد. دوره متوسطه را در زادگاه خويش گذراند و سپس وارد دانشكده كشاورزى كرج شد. در سال دوم دانشكده، پس از درخواستى كه براى بورسيه دانشگاه پاتريس لومومبا در مسكو كرد، به شهربانى احضار شد - كه مشكل مزبور پس از توضيح و انصراف وى رفع شد. در سال 1344 در نمازخانه دانشكده با حسين روحانى آشنا شد؛ به واسطه همين شخص به جلسات سعيد محسن راه يافت و از اين طريق به سازمان مجاهدين خلق پيوست. پس از پايان تحصيل، در سال 1346 براى خدمت وظيفه به كردستان رفت و در طول مدتى كه در آنجا بود، تحقيقاتى در زمينه هاى روستايى و تبعات اصلاحات ارضى انجام داد كه بعدها در سازمان تدوين و منتشر شد.
مشكين فام در دو پايگاه (در اردن و سوريه) دوره آموزشى نظامى چريكى را طى كرد و پس از مدتى، از طريق تركيه، به ايران بازگشت. در پى دستگيرى جمعى از اعضا در شهريور ماه 1350 و فاش شدن اسامى برخى از ديگر افراد سازمان، با همراهى حنيف نژاد و بديع‌زادگان و سيدى كاشانى در طرح ناموفق ربودن شهرام - پسر اشرف پهلوى - شركت كرد و به مضروب كردن يك نفر متهم شد. سرانجام در مهر مه همان سال دستگير، بازجويى و شكنجه شد و طبق حكم دادگاه نظامى شاه، در چهارم خرداد ماه 1351 اعدام گرديد.
*محمود عسكرىزاده
عسكرىزاده در سال 1324، در يك خانواده مذهبى، در اراك متولد شد. دوره متوسطه را در دبيرستان مروى تهران گذراند. در مروى با ناصر صادق همكلاس بود. در سال 1343 درخواست تحصيل در دانشگاه پاتريس لومومبا در مسكو را داد اما در همان سال در مدرسه عالى بازرگانى تهران قبول شد و مشغول به تحصيل گرديد. در اوايل ورود به دانشگاه، به علت فقر مادى، به كارهايى مانند تدريس رياضيات يا ترجمه مقالاتى براى مجلات اقتصادى دست زد؛ چندى هم خبرنگار مجله «تهران اكونوميست»بود. از اواخر سال 1344 به مطالعات سياسى علاقمند شد. در سال 1346 با ناصر صادق و سعيد محسن آشنا و به پيشنهاد آنها وارد سازمان شد؛ و شروع به مطالعه در زمينههاى سياسى و عقيدتى نمود. از اواخر سال 1346 به مطالعه كتب اقتصادى كلاسيك و ماركسيستى و بعضاً كتب فلسفى به خصوص در زمينههاى ماترياليسم ديالكتيك روى آورد. كتاب اقتصاد به زبان ساده را در سال 1348 و در ادامه اين مطالعات نوشت. مدتى مسئول شاخه تبريز بود و از سال 1349 وارد مركزيت سازمان شد. در همان سال به وسيله ساواك تبريز احضار شد و از وى در زمينه ارتباط با چند تن از اتباع خارجى (روسها) در محل كارش - كارخانه ماشينسازى تبريز - و در خصوص درخواستش براى تحصيل در دانشگاهى در مسكو توضيحاتى خواسته شد؛ كه او علت درخواست تحصيل را فقر مادى و رايگان بودن تحصيل در آنجا قيد كرد. در اين سال، وى مسئول گروه اطلاعات در سازمان شد و با همكارى افرادى نظير لطفاللَّه ميثمى، ناصر سماواتى، رضا باكرى و مهدى فيروزيان به كار گردآورى اطلاعات رسيده از ساير اعضاى سازمان پرداخت؛ اين اطلاعات پيرامون اماكن مربوط به آمريكايىها و اسرائيلىها و اعضاى ساواك، سوءاستفادههاى مالى گردانندگان رژيم و نيز اطلاعاتى در مورد بعضى شخصيتهاى سياسى بود.
وى در آغاز شهريور ماه 1350 در منزل محمد بازرگانى و به اتفاق موسى نصير اوغلو خيابانى دستگير شد. دادگاه نظامى رژيم، او را به اعدام محكوم كرد. حكم مزبور در چهارم خرداد ماه 1351 به مورد اجرا گذاشته شد.
سازمان مجاهدین خلق ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ج 1
